ثبات نیوز / از مهم‌ترین متغیرهایی که در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور به‌عنوان مبنای محاسبات در نظر گرفته می‌شود جمعیت است. از آنجا که پیش‌بینی و رفع احتیاجات هر جامعه نیازمند آمار‌‌های رشد جمعیت است، اطلاع دقیق از آمار جمعیتی پایه و اساس هرگونه برنامه‌ریزی به ویژه برنامه‌های توسعه ملی محسوب می‌شود.
آگاهی از حجم جمعیت، توزیع سنی و جنسی آن به مسئولان سازمان‌های مختلف کشور کمک می‌کند تا نگاهی واقع‌گرایانه‌تر نسبت به برنامه‌های پیش روی خود داشته باشند.
گذشته از آنکه جمعیت جوان یکی از ابزارهای اقتدار و قدرت هر کشوری محسوب می‌شود، رشد اجتماعی و اقتصادی و در نهایت توسعه جوامع نیز تا حد زیادی به این امر وابستگی دارد؛ در عین حال رشد جمعیت نیز تحت تأثیر عوامل پیچیده و متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی هر کشور قرار دارد یعنی رابطه رشد جمعیت و رشد اقتصادی و اجتماعی یک همبستگی مستقیم است.
جمعیت ایران در مقیاس جهانی
بر اساس گزارش آنکتاد رشد جمعیت ایران در سال گذشته میلادی حتی از متوسط جهانی هم کمتر بوده است. جمعیت ایران در این سال ۰.۷۱ درصد رشد کرده و به ۸۹ میلیون نفر رسیده است. جمعیت ایران طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ به‌طور متوسط ۰.۹ درصد رشد سالانه داشته است و پیش‌بینی می‌شود طی سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۵۰ رشد جمعیت ایران تنها ۰.۴ درصد در سال باشد.
با وجود رشد پایین جمعیت، ایران توانست هفدهمین کشور پرجمعیت جهان در سال ۲۰۲۲ باشد. چین رتبه نخست را حفظ کرد و با جمعیت بیش از ¼ میلیارد نفری پرجمعیت‌ترین کشور جهان در این سال بوده است. هند نیز با اندکی اختلاف با چین در جایگاه دوم ایستاد و آمریکا با ۳۴۲ میلیون نفر در رتبه سوم قرار گرفت. ویتنام با جمعیت ۹۸ میلیون نفر یک پله بالاتر از ایران و ترکیه با جمعیت ۸۵ میلیون نفری یک پله پایین‌تر از ایران در رده‌بندی پرجمعیت‌ترین کشورهای جهان قرار گرفتند.
سیاست‌های جمعیتی
کنترل جمعیت و روند باروری در ایران طی دهه‌های گذشته دستخوش سیاست‌های متفاوتی بوده است که گاهی بر کنترل رشد جمعیت و گاهی بر افزایش آن تاکید داشته است. این سیاست‌های جمعیتی که نشات گرفته از میزان توانمندی برای پاسخگویی به نیازهای آتی جمعیت بوده، موجب اخذ تصمیماتی متفاوت در هر برهه شد.
گرچه طی سده گذشته جمعیت ایران 8 برابر شده اما در سه دهه گذشته نرخ رشد همواره رو به کاهش بوده است. این کاهش پس از دهه شصت و با افزایش شدید جمعیت کشور، آغاز شد یعنی زمانی که دولت متوجه سنگینی بار افزایش جمعیت و نگران تأمین نیازهای مختلف آن در سال‌های آتی شد و به فکر احیای سیاست قدیمی کنترل جمعیت افتاد.
طی سه دهه اخیر رشد جمعیت ایران افت قابل توجهی داشته و نرخ باروری به شدت کاهش یافته و در نتیجه جمعیت کشور به سمت سالخوردگی پیش رفته است، و مسئولان درصدد برآمدند تا با پیاده کردن برنامه‌های فرزندآوری، نرخ باروری را افزایش دهند تا از شتاب حرکت جمعیت ایران به‌سمت پیری کاسته شود.
در سال‌های اخیر دغدغه کاهش نیروی انسانی مولد و نیز حرکت پرشتاب جمعیت به سمت سالمندی موجب نگرانی سازمان‌های برنامه‌ریز جامعه شده و صاحب نظران هشدارهای مستمری در رابطه با بحران‌های جامعه پیر داده‌اند.
گرچه در این میان ورود جمعیت مهاجرین که اغلب از افغانستان، عراق و پاکستان به ایران مهاجرت کرده‌اند در بهبود روند نرخ جمعیتی کشور موثر بوده اما خروج مهاجران ایرانی از کشور نیز تاثیری معکوس در این معادله داشته است که البته نباید فراموش کرد نرخ زاد و ولد این دو دسته همبستگی یکسانی ندارد.
براساس آمار، چند سالی است که روند حرکت به سمت پیری در کشور ما به سرعت شتاب گرفته و اگر با همین سرعت پیش برویم نهایتا تا دو دهه آینده بیش از یک سوم جمعیت کشور پیر خواهند بود و با توجه به سن جمعیت ایران در حال حاضر، فرصت برای حل این معضل کوتاه است.
یکی از راه‌حل‌های پیش‌بینی شده برای این امر تصویب قانون «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» بود که البته اجرای آن با فراز و فرودهای بسیاری روبرو بوده و بسیاری از قوانین موجود در این خصوص به طور کامل اجرایی نشده است اما با تصویب قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده نرخ باروری در کشور تا حدودی بهبود پیدا کرده و امید می‌رود که روند افزایش جمعیت کشور سرعت بیشتری گرفته و نرخ باروری و فرزندآوری نیز رشد شتابانی به خود گیرد.
چندی پیش رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و حمایت از خانواده مجلس اعلام کرد: نرخ باروری در ۳۰ ساله گذشته هر سال کاهشی بوده و امسال اولین سالی است که رو به افزایش گذاشته است. در حال حاضر نرخ باروری کل در ایران حدود ۱.۷درصد است؛ این نرخ رابطه مستقیمی با افزایش موالید دارد و اگر نرخ باروری افزایش پیدا کند و این رشد ادامه‌دار باشد، خواهیم توانست پیری جمعیت در دهه پیش رو را به شکلی مناسب حل کنیم.
در نهایت آن که حفظ اعتدال جمعیت و توجه به نرخ جوانی آن، علاوه بر آنکه از پیامدهای اجتماعی و اقتصادی پیری جمعیت می‌کاهد، در کنار سایر عوامل کمک بزرگی نیز به توسعه همه جانبه کشور می‌نماید.
خبرنگار: مینا باقری
